با رشد روزافزون جمعیت جهانی و افزایش مصرف انرژی در بخش‌های مختلف صنعتی، کشاورزی، حمل‌ونقل و زندگی روزمره، نیاز به منابع پایدار، پاک و مطمئن برای تولید برق بیش از هر زمان دیگری احساس می‌شود. انرژی هسته‌ای به‌عنوان یکی از مهم‌ترین گزینه‌ها برای تأمین برق در قرن بیست‌و‌یکم مطرح شده است. این نوع انرژی از طریق فرآیند شکافت هسته‌ای و با استفاده از سوخت‌هایی مانند اورانیوم و پلوتونیوم به‌دست می‌آید و دارای مزایای متعددی از جمله بهره‌وری بالا، تولید مداوم برق، و آلودگی زیست‌محیطی نسبتاً کم است.
برخلاف سوخت‌های فسیلی که باعث تولید حجم زیادی از گازهای گلخانه‌ای می‌شوند، نیروگاه‌های هسته‌ای می‌توانند برق مورد نیاز یک کشور را با میزان بسیار کمی از تولید دی‌اکسیدکربن تأمین کنند. همین ویژگی باعث شده است که کشورهای توسعه‌یافته و در حال توسعه به دنبال گسترش ظرفیت‌های هسته‌ای خود باشند. با این حال، انرژی هسته‌ای خالی از چالش نیست. نگرانی‌های مربوط به ایمنی نیروگاه‌ها، خطر نشت مواد رادیواکتیو، پسماندهای خطرناک و هزینه‌های بالای ساخت و نگهداری از جمله موانع گسترش این فناوری به شمار می‌روند.
در این مقاله، تلاش شده است تا با نگاهی علمی و جامع، فرآیند تولید برق از انرژی هسته‌ای، مزایا و معایب آن، اثرات زیست‌محیطی، وضعیت جهانی و جایگاه ایران در استفاده از این انرژی بررسی شود. هدف، ارائه تحلیلی متعادل از ظرفیت‌های بالقوه و بالفعل انرژی هسته‌ای برای پاسخ‌گویی به نیازهای آینده بشر در حوزه تولید برق است.
برق و انرژی هسته‌ای
در دنیای امروز، انرژی به یکی از اساسی‌ترین مؤلفه‌های توسعه پایدار تبدیل شده است. زندگی مدرن، صنعتی و فناورانه بشر، به‌شدت به انرژی وابسته است و بخش بزرگی از این وابستگی، در قالب نیاز به برق ظاهر می‌شود. برق، نیروی محرکه‌ی اصلی بسیاری از فعالیت‌های روزمره، صنعتی، علمی و ارتباطی است و نقش مهمی در ارتقای کیفیت زندگی و رشد اقتصادی جوامع ایفا می‌کند. با این حال، منابع سنتی تأمین برق یعنی سوخت‌های فسیلی مانند: نفت، گاز طبیعی و زغال‌سنگ، با مشکلات متعددی مواجه‌اند. این منابع تجدیدناپذیرند، آلودگی‌های زیست‌محیطی قابل‌توجهی تولید می‌کنند و از لحاظ سیاسی و اقتصادی ناپایدار به شمار می‌روند.
در این میان، انرژی هسته‌ای به عنوان یکی از گزینه‌های جایگزین مطرح شده است که می‌تواند در کنار سایر منابع انرژی‌های نو، بخشی از بار تأمین برق جهان را بر دوش بکشد. انرژی هسته‌ای برخلاف تصور عمومی، تنها برای مقاصد نظامی استفاده نمی‌شود بلکه بخش قابل‌توجهی از برق کشورهای توسعه‌یافته و حتی برخی کشورهای در حال توسعه، از طریق نیروگاه‌های هسته‌ای تأمین می‌گردد.
استفاده از این انرژی به علت توان بالا، تولید مداوم، و آلودگی نسبتاً پایین، مورد توجه سیاست‌گذاران حوزه انرژی قرار گرفته است.
اما استفاده از انرژی هسته‌ای نیز بدون دغدغه نیست. نگرانی‌هایی مانند خطر وقوع حوادث هسته‌ای، نحوه دفن و مدیریت پسماندهای رادیواکتیو، هزینه‌های بسیار زیاد ساخت و بهره‌برداری، و مسائل امنیتی مرتبط با اشاعه مواد هسته‌ای، همواره مورد توجه منتقدان و کارشناسان بوده‌اند. از سوی دیگر، کشورهایی که موفق به توسعه فناوری هسته‌ای بومی شده‌اند، توانسته‌اند علاوه بر تأمین انرژی، در زمینه‌های علمی، صنعتی، پزشکی و حتی دیپلماتیک نیز جایگاه خود را ارتقا دهند.
فرآیند تولید برق از انرژی هسته‌ای
تولید برق از انرژی هسته‌ای مبتنی بر یک فرآیند فیزیکی دقیق به نام شکافت هسته‌ای است؛ فرآیندی که طی آن هسته‌ی اتم‌های سنگین مانند اورانیوم-۲۳۵ یا پلوتونیوم-۲۳۹، پس از برخورد با یک نوترون، به دو یا چند هسته سبک‌تر تقسیم می‌شوند. این شکافت، همراه با آزادسازی مقدار بسیار زیادی انرژی گرمایی و آزادسازی نوترون‌های جدید است که خود می‌توانند موجب شکافت هسته‌های دیگر شوند. به این ترتیب، واکنش زنجیره‌ای ادامه می‌یابد.
این انرژی گرمایی، پایه‌ی اصلی تبدیل انرژی هسته‌ای به برق است.
تولید برق از انرژی هسته‌ای مبتنی بر یک فرآیند فیزیکی دقیق به نام شکافت هسته‌ای است.
در قلب نیروگاه هسته‌ای، این واکنش‌ها در ساختاری به نام راکتور هسته‌ای انجام می‌گیرند. طراحی راکتور به‌گونه‌ای است که واکنش زنجیره‌ای به‌صورت کنترل‌شده و پایدار ادامه یابد. اگر این واکنش از کنترل خارج شود، خطراتی جدی در پی خواهد داشت؛ بنابراین، سیستم‌های کنترلی بسیار دقیق در نیروگاه‌ها طراحی شده‌اند تا روند شکافت را در شرایط ایمن نگه دارند. سوخت مورد استفاده در راکتورها به‌صورت میله‌هایی از اورانیوم غنی‌شده است که به شکل منظم در قلب راکتور قرار داده می‌شوند. در کنار آن‌ها، میله‌های کنترل از موادی مانند کادمیم یا بور قرار دارند که با جذب نوترون‌های آزادشده، شدت واکنش را تنظیم می‌کنند.
انرژی گرمایی تولیدشده در راکتور، از طریق یک سیال خنک‌کننده(معمولاً آب)، جذب شده و به بخش تولید بخار منتقل می‌شود. در آنجا، گرمای منتقل‌شده باعث به جوش آمدن آب در یک مدار جداگانه شده و بخار با فشار بالا تولید می‌گردد. این بخار سپس به سمت توربین‌های بخار هدایت می‌شود. با چرخش توربین‌ها، انرژی مکانیکی حاصل شده و این انرژی به ژنراتور منتقل می‌شود تا به برق تبدیل گردد. بخار پس از خروج از توربین، وارد سیستم کندانسور می‌شود تا مجدداً به آب تبدیل شده و در چرخه به‌کار رود.
تمامی این فرایند، در محیطی بسیار محافظت‌شده انجام می‌شود. دیواره‌های ضخیم بتنی و فلزی، سیستم‌های اضطراری خنک‌کننده، و سامانه‌های ایمنی چندلایه، از جمله تمهیداتی هستند که برای جلوگیری از هرگونه نشت مواد رادیواکتیو یا بروز حادثه در نظر گرفته شده‌اند. طراحی مهندسی پیشرفته نیروگاه‌های هسته‌ای، نه‌تنها ایمنی فنی را تضمین می‌کند بلکه از بروز مخاطرات انسانی و زیست‌محیطی نیز جلوگیری می‌نماید.
در حال حاضر، چند نوع اصلی از راکتورهای هسته‌ای در جهان مورد استفاده قرار می‌گیرند که هر یک ویژگی‌های خاص خود را دارند، اما اساس کار تمامی آن‌ها بر همان اصل شکافت هسته‌ای و تبدیل انرژی گرمایی به برق استوار است. راکتورهای آب تحت فشار (PWR)، آب جوشان (BWR)، و آب سنگین (مانند CANDU) از رایج‌ترین انواع مورد استفاده در کشورهای مختلف هستند. علی‌رغم تفاوت‌های فنی در طراحی، هدف مشترک همه‌ی این راکتورها، تولید مستمر و ایمن برق از انرژی هسته‌ای است.
مزایای انرژی هسته‌ای در تولید برق
یکی از مهم‌ترین مزایای انرژی هسته‌ای، توان بالای تولید برق با میزان اندکی از سوخت است. برخلاف منابع فسیلی مانند زغال‌سنگ و گاز طبیعی که برای تولید هر کیلووات ساعت برق، نیاز به سوخت زیادی دارند، انرژی هسته‌ای تنها با چند گرم اورانیوم غنی‌شده می‌تواند حجم عظیمی از انرژی تولید کند. این موضوع، به‌ویژه در کشورهایی که دسترسی محدودی به منابع طبیعی فسیلی دارند، یک مزیت استراتژیک محسوب می‌شود. بهره‌وری بالای سوخت هسته‌ای باعث می‌شود حمل‌ونقل، ذخیره‌سازی و نگهداری آن نیز ساده‌تر و مقرون‌به‌صرفه‌تر از سوخت‌های حجیم فسیلی باشد.
ویژگی برجسته‌ی دیگر این نوع انرژی، تولید مداوم و پایدار برق است. در حالی که منابع تجدیدپذیری مانند انرژی خورشیدی و بادی تحت‌تأثیر شرایط آب‌وهوایی، فصل‌ها و ساعات شبانه‌روز قرار دارند. نیروگاه‌های هسته‌ای می‌توانند بدون توقف در شبانه‌روز و در تمام فصول سال، انرژی الکتریکی تولید کنند. این پایداری، برای زیرساخت‌های ملی و صنایع سنگین که نیازمند تأمین برق دائمی هستند، اهمیت حیاتی دارد و از اختلال در شبکه‌های برق جلوگیری می‌کند.
ویژگی برجسته‌ی دیگر این نوع انرژی، تولید مداوم و پایدار برق است. در حالی که منابع تجدیدپذیری مانند انرژی خورشیدی و بادی تحت‌تأثیر شرایط آب‌وهوایی، فصل‌ها و ساعات شبانه‌روز قرار دارند.
از سوی دیگر، انرژی هسته‌ای به‌عنوان منبعی کم‌آلاینده شناخته می‌شود.نیروگاه‌های هسته‌ای در حین فعالیت خود، هیچ‌گونه گاز گلخانه‌ای مانند دی‌اکسیدکربن، دی‌اکسیدنیتروژن یا متان تولید نمی‌کنند. در دنیایی که با بحران تغییرات اقلیمی و گرم‌شدن کره زمین روبه‌رو است، استفاده از منابعی که سهمی در افزایش گازهای گلخانه‌ای ندارند، یک ضرورت محسوب می‌شود. کشورهایی که در زمینه توسعه پایدار و تعهدات بین‌المللی زیست‌محیطی فعالیت می‌کنند، به انرژی هسته‌ای به‌عنوان راهکاری برای کاهش کربن و دستیابی به اهداف کربن صفر نگاه می‌کنند.
از منظر امنیت انرژی، اتکا به انرژی هسته‌ای می‌تواند موجب کاهش وابستگی به واردات نفت و گاز از کشورهای دیگر شود. این موضوع به‌ویژه برای کشورهای فاقد منابع فسیلی، بسیار مهم است، زیرا وابستگی انرژی می‌تواند به یک ابزار فشار سیاسی در روابط بین‌الملل تبدیل شود. در حالی که اورانیوم و دیگر مواد مورد نیاز راکتورها می‌توانند از منابع مختلف در سراسر دنیا تهیه شوند، بسیاری از کشورها توانسته‌اند فناوری غنی‌سازی و تولید سوخت هسته‌ای را در داخل توسعه دهند تا استقلال بیشتری در تأمین برق داشته باشند.
در نهایت، توسعه نیروگاه‌های هسته‌ای می‌تواند به پیشرفت علمی، فنی و صنعتی یک کشور کمک کند. ساخت، بهره‌برداری و نگهداری از یک نیروگاه هسته‌ای نیازمند تخصص‌های پیشرفته در حوزه‌های فیزیک، مهندسی، کنترل، امنیت، رباتیک و هوش مصنوعی است. کشورهایی که در این مسیر گام برمی‌دارند، به‌صورت هم‌زمان در دیگر حوزه‌های علمی نیز رشد می‌کنند و زیرساخت‌های تکنولوژیک آن‌ها تقویت می‌شود.
معایب و چالش‌های انرژی هسته‌ای
در کنار مزایای قابل توجهی که انرژی هسته‌ای برای تولید برق فراهم می‌آورد، نمی‌توان از چالش‌ها و معایب اساسی آن چشم‌پوشی کرد. این چالش‌ها، نه‌تنها در بُعد فنی، بلکه در ابعاد اقتصادی، زیست‌محیطی، اجتماعی و حتی سیاسی نیز مطرح هستند و در تصمیم‌گیری‌های کلان کشورها برای توسعه یا توقف پروژه‌های هسته‌ای، نقش اساسی ایفا می‌کنند.
یکی از مهم‌ترین و جدی‌ترین چالش‌های انرژی هسته‌ای، خطر بالقوه‌ی بروز حوادث فاجعه‌بار است. هرچند که راکتورهای مدرن با سیستم‌های ایمنی پیشرفته طراحی می‌شوند و احتمال وقوع سانحه به‌طور چشم‌گیری کاهش یافته است، اما تجربه‌های تاریخی مانند حادثه‌ی چرنوبیل در اتحاد جماهیر شوروی سابق (۱۹۸۶) و نیروگاه فوکوشیما در ژاپن (۲۰۱۱) نشان دادند که در صورت وقوع خطا، پیامدهای آن می‌تواند غیرقابل جبران باشد. این حوادث، نه‌تنها جان هزاران نفر را در معرض خطر قرار دادند، بلکه خسارات گسترده‌ای به محیط زیست و اقتصاد کشورها وارد کردند و مناطق وسیعی را برای دهه‌ها غیرقابل سکونت ساختند. ترس عمومی از وقوع چنین حوادثی، همواره یکی از عوامل مخالفت با توسعه انرژی هسته‌ای بوده است.
یکی دیگر از مشکلات جدی این نوع انرژی، مدیریت پسماندهای رادیواکتیو است. محصولات جانبی حاصل از شکافت هسته‌ای، دارای پرتوزایی بالا بوده و برخی از آن‌ها هزاران سال نیمه‌عمر دارند. این پسماندها باید در شرایط بسیار ایمن، با نظارت دائم و در مکان‌های مخصوص دفن شوند تا خطر نشت مواد رادیواکتیو به محیط زیست و منابع آب زیرزمینی به صفر برسد. تاکنون، راه‌حل قطعی و جهانی برای این مسئله ارائه نشده و بسیاری از کشورها، تنها راه‌کارهای موقت یا ذخیره‌سازی سطحی را دنبال کرده‌اند. هزینه، فناوری پیچیده و مخالفت‌های اجتماعی از جمله موانع مدیریت مؤثر این پسماندها هستند.
یکی دیگر از مشکلات جدی این نوع انرژی، مدیریت پسماندهای رادیواکتیو است. محصولات جانبی حاصل از شکافت هسته‌ای، دارای پرتوزایی بالا بوده و برخی از آن‌ها هزاران سال نیمه‌عمر دارند.
مسئله‌ی دیگر، هزینه‌های بسیار بالای ساخت و راه‌اندازی نیروگاه‌های هسته‌ای است. بر خلاف نیروگاه‌های گازی یا حتی خورشیدی و بادی، احداث یک نیروگاه هسته‌ای ممکن است بیش از یک دهه به طول بینجامد و سرمایه‌گذاری چند میلیارد دلاری را بطلبد. این هزینه‌ها تنها محدود به ساخت نیستند؛ نگهداری، بازرسی، نوسازی و تضمین ایمنی بلندمدت نیز منابع مالی گسترده‌ای می‌طلبد. همین مسئله موجب شده است که برخی کشورها، حتی با وجود برخورداری از دانش فنی، از توسعه بیشتر انرژی هسته‌ای صرف‌نظر کنند و به سمت گزینه‌های ارزان‌تر و سریع‌تر بروند.
در نهایت، نگرانی‌های امنیتی و سیاسی نیز از جمله چالش‌های همیشگی انرژی هسته‌ای هستند. استفاده‌ی دوگانه از فناوری هسته‌ای(یعنی امکان استفاده از آن هم برای تولید برق و هم برای ساخت سلاح‌های هسته‌ای) موجب حساسیت‌ها و تنش‌های بین‌المللی شده است. کشورهای دارای تأسیسات غنی‌سازی یا راکتورهای توانمند، همواره زیر ذره‌بین سازمان‌های بین‌المللی و نهادهای نظارتی مانند آژانس بین‌المللی انرژی اتمی قرار دارند. در برخی موارد، همین موضوع باعث تحریم‌ها، فشارهای سیاسی یا حتی مداخله‌های خارجی شده است که می‌تواند روند توسعه انرژی هسته‌ای صلح‌آمیز را تحت‌تأثیر قرار دهد.
در مجموع، اگرچه انرژی هسته‌ای یکی از منابع قدرتمند و راهبردی در تأمین برق است، اما همراه با مسئولیت‌ها و چالش‌هایی است که غفلت از آن‌ها می‌تواند پیامدهای سنگینی در پی داشته باشد. کشورهایی که به این مسیر وارد می‌شوند، ناگزیرند تا با رویکردی دقیق، علمی و شفاف، به رفع این چالش‌ها بپردازند.
مقایسه انرژی هسته‌ای با سایر منابع تولید برق
در بررسی منابع مختلف تولید برق، انرژی هسته‌ای به‌عنوان یک منبع قدرتمند و پرچالش، جایگاه ویژه‌ای دارد.این بخش به مقایسه انرژی هسته‌ای با دو دسته بزرگ منابع انرژی دیگر یعنی سوخت‌های فسیلی و انرژی‌های تجدیدپذیر می‌پردازد تا مزایا و محدودیت‌های هرکدام روشن‌تر شود.
سوخت‌های فسیلی مانند زغال‌سنگ، نفت و گاز طبیعی برای بیش از یک قرن، اصلی‌ترین منابع تولید برق در جهان بوده‌اند. این منابع دارای مزایایی از جمله هزینه نسبتاً پایین اولیه، دسترسی گسترده و فناوری‌های کاملاً توسعه‌یافته هستند. اما از طرف دیگر، استخراج و مصرف این سوخت‌ها باعث تولید حجم زیادی از گازهای گلخانه‌ای می‌شود که عامل اصلی تغییرات اقلیمی و گرمایش زمین به شمار می‌آیند. علاوه بر آن، آلودگی هوا، اسیدی شدن باران‌ها، و اثرات مخرب زیست‌محیطی ناشی از استخراج معادن و بهره‌برداری، از معضلات جدی این منابع هستند. همچنین، منابع فسیلی محدود و غیرقابل تجدیدند و پیش‌بینی می‌شود در چند دهه آینده، ذخایر آن‌ها کاهش قابل توجهی یابد که این موضوع باعث افزایش قیمت و ناپایداری در تأمین انرژی می‌شود.
در مقابل، انرژی هسته‌ای با بهره‌وری بسیار بالاتر از سوخت‌های فسیلی، می‌تواند حجم زیادی برق با انتشار حداقلی گازهای گلخانه‌ای تولید کند. تولید مداوم و قابل اطمینان از دیگر نقاط قوت انرژی هسته‌ای است که امکان تأمین پایدار برق برای شبکه‌های بزرگ و صنایع حساس را فراهم می‌آورد. با این حال، همان‌طور که پیش‌تر بیان شد، چالش‌های ایمنی، هزینه‌های بالای ساخت و مدیریت پسماندهای رادیواکتیو از محدودیت‌های مهم آن محسوب می‌شوند.
تولید مداوم و قابل اطمینان از دیگر نقاط قوت انرژی هسته‌ای است که امکان تأمین پایدار برق برای شبکه‌های بزرگ و صنایع حساس را فراهم می‌آورد.
از سوی دیگر، انرژی‌های تجدیدپذیر مانند خورشید، باد، آب و زیست‌توده، به دلیل ماهیت پاک و تجدیدشونده بودنشان، به‌سرعت در حال رشد و توسعه هستند. این منابع انرژی، تقریباً هیچ‌گونه آلودگی هوا و انتشار گازهای گلخانه‌ای ندارند و منابع آن‌ها به‌صورت نامحدود در دسترس هستند. با این حال، محدودیت اصلی این منابع، عدم پایداری و وابستگی شدید به شرایط جوی و محیطی است؛ به‌عنوان مثال، انرژی خورشیدی تنها در روز و انرژی بادی در صورت وزش باد قابل تولید است.
این ویژگی باعث می‌شود که برای تأمین پایدار برق به ذخیره‌سازی‌های پیشرفته یا سیستم‌های پشتیبان نیاز باشد که از نظر اقتصادی و فناوری در مراحل توسعه هستند.
از لحاظ اقتصادی، هزینه‌های احداث نیروگاه‌های خورشیدی و بادی در سال‌های اخیر به‌شدت کاهش یافته و رقابت‌پذیری آن‌ها افزایش یافته است، اما هزینه‌های ذخیره‌سازی انرژی همچنان چالشی مهم است. در مقابل، نیروگاه‌های هسته‌ای، هرچند سرمایه‌گذاری اولیه بالایی می‌طلبند، اما هزینه تولید برق در طول عمر مفید نیروگاه، به‌ویژه در مقایسه با سوخت‌های فسیلی، می‌تواند مقرون به صرفه باشد.
انتخاب میان این منابع انرژی، به شرایط خاص هر کشور، میزان دسترسی به منابع طبیعی، زیرساخت‌های موجود، نیازهای انرژی و اولویت‌های زیست‌محیطی و امنیتی آن کشور بستگی دارد. بسیاری از کارشناسان بر این باورند که یک ترکیب بهینه از انرژی‌های هسته‌ای و تجدیدپذیر، همراه با مدیریت بهینه مصرف انرژی، می‌تواند راهکار مناسبی برای تامین برق پایدار و پاک در آینده باشد.
وضعیت جهانی انرژی هسته‌ای
در دهه‌های گذشته، انرژی هسته‌ای به یکی از ارکان اصلی تولید برق در بسیاری از کشورهای جهان تبدیل شده است. پس از جنگ جهانی دوم، کشورهایی که به فناوری هسته‌ای دست یافتند، به‌تدریج متوجه ظرفیت‌های صلح‌آمیز این انرژی در حوزه‌هایی مانند برق، پزشکی و کشاورزی شدند و سرمایه‌گذاری‌های گسترده‌ای برای بهره‌برداری از آن آغاز کردند. با گذشت زمان، برخی کشورها انرژی هسته‌ای را به‌عنوان یک منبع استراتژیک در سیاست‌های انرژی ملی خود وارد کردند.
در حال حاضر، بیش از ۳۰ کشور جهان دارای نیروگاه‌های فعال هسته‌ای هستند و در مجموع، بیش از ۴۰۰ راکتور هسته‌ای در حال تولید برق می‌باشند. بر اساس گزارش‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (IAEA) و انجمن جهانی هسته‌ای (WNA)، کشورهای توسعه‌یافته همچون فرانسه، ایالات متحده، روسیه، چین، ژاپن و کره جنوبی در صدر فهرست تولیدکنندگان برق هسته‌ای قرار دارند.
فرانسه نمونه‌ای بارز از کشوری است که بخش عمده برق خود را از انرژی هسته‌ای تأمین می‌کند؛ حدود ۷۰ درصد از کل برق این کشور از طریق راکتورهای هسته‌ای تولید می‌شود. فرانسه این مسیر را برای کاهش وابستگی به واردات نفت و گاز و همچنین حفظ استقلال انرژی انتخاب کرد و با موفقیت آن را ادامه داد. ایالات متحده آمریکا نیز با دارا بودن بیش از ۹۰ راکتور فعال، از نظر ظرفیت تولید برق هسته‌ای، در رتبه نخست جهانی قرار دارد؛ اگرچه سهم این نوع انرژی در سبد کل انرژی این کشور، حدود ۲۰ درصد است.
در روسیه و چین نیز توسعه سریع زیرساخت‌های هسته‌ای در جریان است. چین، در راستای کاهش آلایندگی‌های کربنی و پاسخ به نیازهای روزافزون انرژی، ده‌ها نیروگاه هسته‌ای در حال ساخت دارد و پیش‌بینی می‌شود در سال‌های آینده به یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان برق هسته‌ای جهان تبدیل شود. روسیه نیز نه‌تنها در داخل کشور بلکه از طریق پروژه‌های صادراتی و همکاری‌های بین‌المللی، در ساخت نیروگاه برای کشورهای دیگر مانند ایران، هند و ترکیه فعال است.
در مقابل، برخی کشورها با دیدگاه احتیاط‌آمیزتری به این فناوری نگاه می‌کنند. آلمان پس از حادثه فوکوشیما در سال ۲۰۱۱ تصمیم گرفت به‌تدریج تمامی نیروگاه‌های هسته‌ای خود را تعطیل کرده و تمرکز خود را به سمت انرژی‌های تجدیدپذیر ببرد. این تصمیم با وجود حمایت عمومی، انتقادات فراوانی به‌دلیل افزایش مصرف زغال‌سنگ و گاز طبیعی در پی داشته است.
در خاورمیانه، کشورهایی مانند امارات متحده عربی با راه‌اندازی نیروگاه «براکه» گام بلندی در زمینه انرژی هسته‌ای برداشته‌اند. امارات با همکاری کره جنوبی، نخستین کشور عربی شد که نیروگاه هسته‌ای فعال دارد. عربستان سعودی نیز برنامه‌های بلندپروازانه‌ای برای ورود به صنعت هسته‌ای در دستور کار دارد.
به‌طور کلی، آینده انرژی هسته‌ای در سطح جهانی به دو عامل اصلی بستگی دارد: نخست، پیشرفت فناوری در جهت ساخت راکتورهای ایمن‌تر، کوچک‌تر و ارزان‌تر؛ دوم، مقبولیت اجتماعی و سیاست‌گذاری دقیق برای اطمینان‌بخشی عمومی. با ظهور نسل جدید راکتورها موسوم به راکتورهای مدولار کوچک (SMR) که هزینه کمتر و ایمنی بالاتری دارند، پیش‌بینی می‌شود بسیاری از کشورها دوباره به سمت استفاده گسترده‌تر از این انرژی حرکت کنند.
آینده انرژی هسته‌ای در سطح جهانی به دو عامل اصلی بستگی دارد: نخست، پیشرفت فناوری در جهت ساخت راکتورهای ایمن‌تر، کوچک‌تر و ارزان‌تر؛ دوم، مقبولیت اجتماعی و سیاست‌گذاری دقیق برای اطمینان‌بخشی عمومی.
جمع‌بندی
انرژی هسته‌ای در دنیای امروز به یکی از مهم‌ترین گزینه‌ها برای تأمین برق پایدار، ایمن و نسبتاً پاک تبدیل شده است. در شرایطی که منابع فسیلی با محدودیت‌های طبیعی و زیست‌محیطی روبه‌رو هستند و انرژی‌های تجدیدپذیر هنوز نتوانسته‌اند به‌تنهایی پاسخ‌گوی نیازهای گسترده و متغیر انسان امروزی باشند، انرژی هسته‌ای می‌تواند نقشی اساسی در گذار به آینده‌ای مطمئن‌تر ایفا کند. توان بالا در تولید برق، کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای، و پایداری در عملکرد از جمله ویژگی‌هایی است که این انرژی را متمایز کرده است.
با این حال، توسعه انرژی هسته‌ای نیازمند توجه جدی به ابعاد ایمنی، مدیریت پسماندها، هزینه‌های سنگین ساخت و نگهداری، و الزامات نظارتی بین‌المللی است. کشورهایی که به این حوزه وارد می‌شوند، باید از ظرفیت علمی، فناوری و ساختاری کافی برای بهره‌برداری ایمن و مؤثر از این انرژی برخوردار باشند. همچنین شفافیت در عملکرد و رعایت تعهدات بین‌المللی، لازمه‌ی پذیرش جهانی و پیشرفت پایدار در این حوزه است.
ایران نیز با وجود چالش‌های سیاسی و اقتصادی، مسیر خود را در توسعه فناوری هسته‌ای ادامه داده و تلاش کرده است تا از ظرفیت‌های آن برای تولید برق، استقلال انرژی، و پیشرفت علمی بهره‌برداری کند. آینده‌ی انرژی هسته‌ای در کشور ما، به میزان توان داخلی در نوسازی فناوری، تعامل با جهان، و مدیریت دقیق چالش‌ها بستگی دارد.
در نهایت، انرژی هسته‌ای نه راه‌حلی کامل و بی‌نقص، و نه گزینه‌ای مردود است؛ بلکه ابزاری قدرتمند است که اگر به‌درستی طراحی، مدیریت و استفاده شود، می‌تواند بخشی حیاتی از پازل انرژی آینده جهان باشد.
منابع
[۱] World Nuclear Association (WNA). (2023)
. Nuclear Power in the World Today
[۲] International Atomic Energy Agency (IAEA). (2022). Nuclear Power and the Clean Energy Transition. Vienna: IAEA Publications.[3] U.S. Energy Information Administration (EIA). (2023). Nuclear Explained: How Nuclear Power Works.
[۴] Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC). (2022). Climate Change 2022: Mitigation of Climate Change. Chapter on Nuclear Energy.
[۵] Glaser, A., Ramana, M. V., & Mian, Z. (2020). Nuclear Energy and Global Governance: Ensuring Safe, Secure and Peaceful Uses. Princeton University
نظر شما در مورد این مطلب چیه؟